Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, çocuğun belli bir süre boyunca dikkat eksikliği, hiperaktivite, aşırı hareketlilik veya yerinde duramama, dürtüsellik ve bununla birlikte dikkatini bazı alanlarda uzun süre bir şeye odaklayamama durumuna denir. Çeviri olarak dikkat eksikliği şeklinde dilimize geçmiş olmasına rağmen buradaki asıl problem dikkatin yokluğu veya azlığı değil, var olan dikkatin belli ve işlevsel bir alana yönlendiremiyor oluşudur. Bazı ebeveynler 'çocuğumda DEHB yok, çünkü saatlerce bilgisayar oyununa dikkatini verebiliyor' şeklinde düşünür fakat bu doğru bir bakış açısı değildir. DEHB; çocuğun dikkatini ilgisini çeken, çabuk haz kaynağı oluşturan şeylere toplamasına mani değildir. Gerektiğinde onu dersine, ya da başka bir odaklanması gereken bir işe vermesine mani olan bir rahatsızlıktır.
Hiperaktif çocuklar yüksek seviyede fiziksel etkinlik gösterirler, sürekli hareket halindedirler. Dürtüsel çocuklar ise tepkilerini kontrol altına almakta güçlük çekerler ve fiile dökmeden önce durup düşünmezler.
DEHB belirtileri çocuklukta (genellikle 3-6 yaş arasında) başlar ve çocukların yaklaşık %50'si ergenliğe ve yetişkinliğe bu şekilde devam eder.,
Tek bir DEHB görünüş biçimi yoktur. Ebeveyn kolayca çocuğum çok hareketli değil ya da dolayısıyla DEHB değil diye düşünebilir. Bu da tanının gözden kaçırılmasına yol açabilir. DEHB'in üç farklı görünüş şekli vardır.
1- Dikkat eksikliğinin baskın olduğu DEHB grubu:
Bu çocuklarda dikkat eksikliği belirtileri ön plandadır. Dikkatin sağlanması ve sürdürülmesi ile ilgili sorunlar vardır. Bu durum aile ilişkileri ve sosyal ilişkilerde sorun olabilir ama temel sorun okulda yaşanır. Dikkat sorunu farklı derecelerde performans kaybı, motivasyon eksikliği ve anlama güçlüğüne neden olabilir. Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ya yoktur ya da tanı alacak kadar şiddetli değildir.
2- Hiperaktivite ve dürtüselliğin baskın olduğu DEHB grubu:
Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ön plandadır. Dikkat eksikliği belirtileri tanı alacak kadar şiddetli değildir.
3- Hem dikkat eksikliğinin hem de dürtüselliğin gözlendiği DEHB grubu:
Temel belirtilerin üçü de aynı anda bulunur. Düşünmeden davranma, sırasını bekleyememe, her şeyi elleyip kurcalama, çok konuşma gibi belirtilerin olduğu bir durumdur. Dikkatlerini bir konuya vermekte ve sürdürmekte güçlük çekerler. Bu tip genellikle erişkin yaşamda da devam eder.
DEHB'in Belirtileri
Dikkat eksikliği belirtileri
- Ödevlerinde veya etkinliklerde ayrıntıları kaçırır ya da hatalar yapar.
- Dikkati sürdürmede zorlanır.
- Kendisi ile konuşulduğunda dinlemiyor gözükür.
- Ödevini veya verilen işi tamamlamada zorlanır.
- Planlama yapmada zorluk çeker.
- Zihinsel çaba gerektiren ödevlerden, işlerden kaçınır.
- Dışarıdan gelen uyarılarla dikkati çok çabuk dağılabilir.
Hiperaktivite belirtileri
- Eli ayağı boş durmaz, oturduğu yerde kıpırdanır.
- Oturması gerektiği durumlarda kalkıp gezinir.
- Oyunları sakince sürdürmede zorlanır.
- Çok konuşur.
- Genellikle hareket halindedir.
Dürtüsellik belirtileri
- Soru bitmeden cevaplamaya çalışır.
- Sırasını beklemede güçlük çeker.
- Başkalarını rahatsız edecek şekilde sataşır.
DEHB Neden Görülür?
DEHB’in ayırt edici nedenleri henüz belirlenmemiş olmasıyla birlikte birçok neden ileri sürülmüştür. Bazı çocukların ebeveynleri yoluyla kalıtsal olarak DEHB’e meyilli olması olasıdır. Diğer bir grubun doğum öncesi veya sonrasında beyindeki hasara bağlı olarak olabilir. Bir diğer grubun ise yaşamın erken döneminde annenin doğum öncesinde kullandığı veya maruz kaldığı sigara ve alkol çocukta DEHB’in ortaya çıkmasında olası nedenler arasındadır.
DEHB’in Yaygınlık Derecesi
DEHB dünya çapında yüksek yayılım gösteren bir bozukluktur. Dünya genelinde çocukların yaklaşık %5-10’unu yetişkinlerin ise %4’ü bu rahatsızlığa yakalanmaktadır. Amerikan Psikiyatri Derneğinin DSM kitapçıklarında sıklığı %3-5 olarak öngörmüşlerdir ama bu bilgi deneysel bir bilgi olmamakla birlikte klinik deneyimlere dayanmaktadır. DEHB, erkeklerde kızlara göre dört ila dokuz kez daha fazla ortaya çıkmaktadır.
Nasıl Tedavi Edilir?
DEHB tedavisinde psikososyal ve tıbbi girişimleri çok yönlü tedavi yaklaşımları söz konusudur. Tüm vakalarda geçerli olmamakla beraber, araştırmacılar DEHB olan çocuklarda ilaç tedavisi ve davranış yönetiminin birlikte kullanımının, tek başına ilaç tedavisi veya davranış yönetimi uygulamalarının kullanıldığı durumlara göre daha olumlu sonuçlar elde edildiği sonucuna ulaşmışlardır.
Kaynakça
Abalı, D. D. (2018). Hiperaktivite Ve Dikkat Eksikliği. Adeda .
DEHB Nedir? . (tarih yok). Khan Academy: https://tr.khanacademy.org/
Santrock, J. W. (Temmuz 2020). Yaşam Boyu Gelişim Gelişim Psikolojisi.
Ulukapı, B. B. (2012, Haziran). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Ve Diş Hekimi Yaklaşımı. dergipark, 40, 67/73. dergipark.org.tr. adresinden alındı